غاز – پرنده ای که 10 الی 12 میلیون سال است در زمین پرسه می‌زند!

غاز از جمله پرندگان آبزیِ سنگین جثه و از خانواده اردک‌های بزرگ و قوها است. به عبارت دیگر این پرنده از اردک ها بزرگتر اما از قوها کوچکتر است و بسته به جنس گونه خود، رنگ و اندازه‌های متفاوت دارد. اما به طور کلی غازهای نر که به نام گاندر شناخته می‌شوند، بزرگ‌تر از جنس ماده خود هستند و بر خلاف اردک‌ها که از نظر رنگ با هم متفاوت هستند، هر دو جنس نر و ماده این پرنده، پرهایی با رنگ‌ مشابه با هم دارند. در ادامه این مطلب از دانه مارکت، با هم نگاهی به ویژگی‌ها، رژیم غذایی و سایر خصوصیات غاز می‌اندازیم.

غاز چگونه پرنده ای است؟

همانطور که گفتیم هر دو جنس نر و ماده این پرنده از نظر رنگ با هم یکسان هستند، اگرچه نرها (گاندرها) معمولاً از ماده ها بزرگترند. گردن آنها کوتاهتر از بدنشان است و منقار این پرنده در پایه قوز شده و به سمت نوک مخروطی شکل است. از این رو شکل منقار برای گرفتن علف‌ها و مواد غذایی که غازها از آنها تغذیه می‌کنند، مناسب است. پاهای این پرنده نسبت به قوها و اردک ها جلوتر است و همین ویژگی به او اجازه می‌دهد تا به راحتی راه برود. (برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص خویشاوندان غاز، می‌توانید مقاله دیگر ما را با عنوان « آشنایی با اردک‌ها؛ پرندگانی که دنیا را رنگی می‌بینند! » در وبلاگ دانه مارکت بخوانید. )

گفتنی است دو جنس از غازها در طبیعت وجود دارد، آنسر و برانتا. غازهای آنسر، غازهای خاکستری یا سفید و غازهای برانتا، غازهای سیاه هستند. غازهای آنسر و غازهای برانتا هر دو از زیرگونه‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که از جمله برخی از آنها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• غاز کانادایی (B. canadensis)

• غاز خاکستری

• غازهای پیشانی سفید

• غاز بارناکل (B. leucopsis)

• غاز برفی (Chen caerulescens)

زیرگونه‌های مختلف غاز، رنگ‌های متفاوتی دارند. به طور مثال غاز کانادایی دارای پرهای قهوه ای در امتداد پشت خود، پرهای سفید در پایین شکم و سر و گردن سیاه رنگ با نوار سفید زیر چانه است. در حالی که غازهای پیشانی سفید، عملاً به رنگ قهوه ای مایل به خاکستری هستند و زیر شکم آنها سفید بوده و لکه ای سفید نیز در انتهای منقارشان وجود دارد.
همینطور غازهای بارناکل دارای صورت سفید، گردن سیاه، زیر شکم سفید و پرهای سیاه و سفید در پشت خود هستند که تقریباً آنها را، راه راه شکل می‌کند. غاز برفی هم تقریباً تماماً سفید رنگ است، اما پرهای پروازی قهوه‌ای رنگی دارد که نیمی از بال‌هایش را پوشانده‌اند. برانت ها هم گردن سیاه، زیر شکم سفید و پرهای قهوه ای، خاکستری و سیاه رنگی دارند که از پشت آنها می‌گذرد.

لازم به ذکر است مانند بسیاری از پرندگان، زیرگونه‌های غاز نیز از نظر اندازه با هم متفاوت هستند. مثلاً کوچک‌ترین غازها، یعنی ننه (Nene)، تنها 2.4 پوند وزن و 53 سانتی‌متر تا 66 سانتی‌متر طول دارد. در مقابل غاز کانادایی، به عنوان بزرگترین گونه از این پرنده، می‌تواند از 75 تا 110 سانتی متر طول داشته باشد و وزن آن به 24 پوند برسد.

زیستگاه و محل زندگی غاز

گونه های غاز زیادی در سراسر جهان وجود دارند، اما بیشتر آنها در آمریکای شمالی، روسیه و شمال اروپا زندگی می‌کنند. در این میان غازهای کانادایی همانطور که از نامشان مشخص است، در کانادا زاد و ولد می‌کنند و در مناطق زیادی در آمریکای شمالی زندگی می‌کنند. به گونه ای که بیشترین جمعیت این پرندگان در آمریکای شمالی در دریاچه های بزرگ سکونت دارند.

اما غازهای خاکستری بیشتر وقت خود را در اروپا و آسیا می‌گذرانند و مانند اکثر پرندگان در زمستان به سمت جنوب یعنی مناطق گرمتر مهاجرت می‌کنند .غازهای پیشانی سفید نیز در آمریکای شمالی زندگی می‌کنند و اکثریت آنها ترجیح می‌دهند در غرب می سی سی پی لانه کنند. همچنین غازهای بارناکل در امتداد سواحل قطب شمال از شمال شرقی گرینلند تا شمال غربی اروپا لانه می‌کنند و غاز برفی قبل از پرواز از سواحل اقیانوس آرام به کالیفرنیا در قطب شمال آمریکای شمالی و گرینلند تولیدمثل می‌کند.

با همه اینها به طور کلی باید بگوییم که غازها پرندگان بزرگی هستند که هم در طبیعت و هم در اسارت زندگی می‌کنند و بسیاری از مردم آنها را برای پر و گوشتشان پرورش می‌دهند. از این رو ما می‌توانیم غازها را در سرتاسر جهان و در هر قاره ای به جز قطب جنوب پیدا کنیم.

تغذیه و رژیم غذایی

رژیم غذایی معمولی غازها شامل علف، لوبیا، توت، ریشه، گیاهان آبزی و انواع دان پرنده است. با این حال گاهی اوقات یک غاز حشرات را نیز می‌خورد، اما باید بگوییم که حشرات بخش زیادی از رژیم غذایی آنها را تشکیل نمی‌دهند. از این رو غازها در طبیعت 10 تا 15 سال عمر می‌کنند، اما غازهای اهلی که در اسارت زندگی می‌کنند، می‌توانند به سن 20 سالگی یا بیشتر نیز برسند.

تولید مثل و پرورش جوجه‌ها در غاز

یک غاز پس از جفتگیری با غاز دیگر، با او پیوندی مادام العمر را تشکیل می‌دهد و جنس نر و ماده این پرنده، در طول سال با هم زندگی می‌کنند. با همه اینها فصل لانه سازی تنها زمانی است که غازها نیاز به قلمرو دارند. این پرندگان لانه های خود را روی زمین می‌سازند و بسته به گونه، ماده ها در هر زمان از 2 تا 9 تخم می‌گذارند. تخمها سفید رنگ هستند و سطح زیر و خشنی دارند. یک ماه پس از تخمگذاری، ماده به همراه جفت نر خود که بیشتر نگهبانی می‌دهد، تخم‌ها را جوجه کشی می‌کند. اما پس از جوجه ریزی، جوجه غازها شروع به مراقبت از خود می‌کنند. با این حال، آنها تا اولین تابستانِ پس از تولد، با والدین خود می‌مانند.

الگوهای رفتاری در غازها

در طول فصل جفت گیری، غازها می‌توانند بسیار تهاجمی شوند. به همین دلیل اگر شکارچی به لانه آنها نزدیک شود، غاز گاز آن را می‌گیرد، خش خش می‌کند و حیوان را بدرقه می‌کند تا فرزندان خود را در امان نگه دارد. در بقیه ایام سال اما، غازها حیواناتی اجتماعی هستند که در گله هایی با تعداد نفرات زیاد زندگی می‌کنند. جالب است بدانید غازها روی زمین، گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند، که به آن گاگل می‌گویند. اما زمانی که در حال پرواز هستند، آنها یک کلاف یا یک تیم را می‌سازند.

گفتنی است برخی از گونه های غاز هر ساله مهاجرت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر در جای خود باقی می‌مانند. بر این اساس گونه های مهاجر، مانند سایر پرندگان در پاییز مهاجرت می‌کنند، اما قبل از اینکه بتوانند این کار را انجام دهند، باید کمی تغییر کنند. بنابراین در طول تابستان، پوست اندازی می‌کنند و زمانی که در حال پوست اندازی هستند، نمی‌توانند پرواز کنند. از این رو اغلب تا زمانی که پرهای جدیدشان رشد کند، در آب می‌مانند تا از خود در برابر شکارچیان محافظت کنند.

تهدیدات و وضعیت حفاظتی

اساساً غازها در معرض خطر جهانی قرار ندارند. اما در این بین ننه (Nene)، یکی از نادرترین گونه های غاز، در معرض خطر انقراض است. زیرا کمتر از 2500 پرنده از این گونه غاز در جزایر هاوایی باقی مانده اند.
به طور کلی جمعیت این حیوانات بیشتر توسط انسان تهدید می‌شود. چرا که متاسفانه انسانها اغلب، غازها را شکار می‌کنند و حیوانات کوچک‌تری مانند لاک‌پشت‌ها، روباه‌ها، کلاغ‌ها و راکون‌ها نیز غازها یا تخم‌های جوجه‌آوری نشده آنها را شکار کرده و می‌خورند.

حقایق جالب در خصوص غاز‌ها

در این بخش با بررسی برخی حقایق جالبی در خصوص این پرنده، مقاله را به پایان می‌رسانیم:

• اهلی شدن غازها در چندین مکان در طول دوره نوسنگی (حدود 11000 سال تا 4000 سال پیش) آغاز شده و حدود 3000 سال پیش به مصر گسترش یافت. چرا که این پرندگان حدود 10 الی 12 میلیون سال است که در زمین پرسه می‌زنند!
• اگر تا به حال گروهی از غازها را دیده باشید که پرواز می‌کنند، حتماً متوجه شده‌اید که آنها به شکل حرف V پرواز می‌کنند و این به این دلیل است که این ساختار، برد پرواز گروه را افزایش می‌دهد.
• اگرچه غازها پرندگان آبزی هستند، اما بیشتر وقت خود را در خشکی می‌گذرانند و بیشتر در طول دوره پوست اندازی به داخل اب می‌روند.
• غازها قلبی عاشق و رمانتیک دارند و مادام العمر با هم جفت می‌شوند. از این رو اگر غازی شریک یا تخم خود را از دست بدهد، افسرده و غمگین می‌شود.
• غازها بسیار باهوش‌تر از آن چیزی هستند که فکر می‌کنید و با به خاطر سپردن مکان‌های دیدنی و استفاده از خورشید و ماه، مهاجرت می‌کنند.
• غاز کانادایی در یک روز می‌تواند 1500 مایل را طی کرده و با سرعت 60 مایل در ساعت پرواز کند.