آلوچه خورک یا سسک باغی؛ پرنده‌ای که بر خلاف نامش، پرنده باغ نیست!

آلوچه خورک یا سسک باغی (Sylvia borin) یک پرنده کوچک رایج است که بیشتر در اروپا و پالئورکتیک تا غرب سیبری تولید مثل می‌کند. این پرنده بال و دمی دراز دارد که قسمت بالایی آن قهوه ای و زیر تنه آن سفید مات است. هر دو جنس نر و ماده در این گونه مشابه هم هستند و جوجه‌ها نیز به بزرگسالان شباهت دارند. البته ناگفته نماند که این پرنده دارای دو زیرگونه است که اندکی با هم تفاوت دارند. به همین دلیل در ادامه این مطلب از دانه مارکت با آلوچه خورک و ویژگی‌های آن بیشتر آشنا می‌شویم.

آلوچه خورک چگونه پرنده ای است؟

جنس نر بالغ این پرنده دارای سر و صورتی گرد با منقار ضخیم کوتاهی است. قسمت رویی پرها به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای کم رنگ با لکه خاکستری کم رنگ در کنار گردن و یک حلقه چشمی نازک سفید کم رنگ است. قسمت های زیرین اما رنگ پریده تر از قسمتهای بالایی و تقریباً سفید هستند و رنگ چانه و گلوی آنها تا پهلوها کشیده شده است. رنگ چشم‌ها قهوه ای تیره و منقار پرنده نیز قهوه ای رنگ است. پاها نیز خاکستری مایل به قهوه ای است. همانطور که گفتیم پرنده ماده مانند نر است اما کوچکتر از جفت خود است و جوجه‌ها نیز از نظر ظاهری به بزرگسالان شبیه هستند. با این حال پرنده های نابالغ پرهای شلتری نسبت به بزرگسالان دارند که قسمت رویی آنها رنگ پریده و خاکستری تر است و قسمت زیرین آن نیز دارای رنگی صاف است.

طول بال پرنده بالغ 7.6 تا 8.4 سانتی متر (3.0 تا 3.3 اینچ) است. وزن آن نیز معمولاً به 16 تا 22 گرم (0.56-0.78 اونس) می‌رسد اما برای پرندگانی که آماده مهاجرت هستند، می‌تواند تا 35.5 گرم (1.25 اونس) باشد. در نهایت گفتنی است زیرگونه شرقی این پرنده یعنی S. b. woodwardi کمی بزرگتر و رنگ پریده تر از گونه دیگر است. از این رو تشخیص بصری این زیرگونه در جایی که با هم در آفریقا وجود دارند، دشوار است.

زیستگاه؛ سسک باغی کجا زندگی می‌کند؟

سسکهای باغی در انگلستان و بیشتر در اروپای قاره ای به سمت شرق در ترکیه و قفقاز تولید مثل می‌کنند. اما مهاجرت زمستانی آنها را به جنوب صحرا و آفریقای جنوبی نیز می‌برد. آنها جنگل های باز از درختان پهن برگ یا جنگل های مختلط برگ ریز و مخروطی، پارک های شهری و باغ های خانگی را برای زندگی ترجیح می‌دهند. بوته های پراکنده، به ویژه بوته سیاه و زالزالک نیز از جمله مکانهای مورد علاقه این پرندگان هستند. با این حال به طور کلی زیستگاه پرورش آلوچه خورک مناطق باز با بوته های کم تراکم از جمله بیشه ها و لبه های جنگلی است.

مناطق سایه‌دار و زیر درختان بوته‌دار یا علفی مانند جنگل‌های مجاور رودخانه‌ها یا بسترهای نیزار نیز اغلب توسط این پرندگان مورد توجه قرار می‌گیرد. این پرندگان در ایرلند، بیشه ها در سواحل دریاچه های کوچک را برای زندگی ترجیح می‌دهد. اما از مخروط های بالغ و مزارع متراکم اجتناب می‌کنند، اگرچه که مزارع مخروطیان جوان با زیر درختان ضخیم هم برای لانه سازی مناسب هستند.

شاید جالب باشد که بدانید این پرنده بر خلاف نامش، پرنده باغ نیست. در آفریقا، طیف وسیعی از درختان توسط این پرنده به عنوان زیستگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند، اگرچه آنها از جنگل‌های بسته و مناطق خشک اجتناب می‌کنند. انها در ارتفاعات تا ارتفاع 2600 متری (8500 فوت) هم در جنگل های کوهستانی دیده شده‌اند. اگرچه در شرق آفریقا معمولاً در ارتفاع پایین تر نیز یافت می‌شوند.

رژیم غذایی و تغذیه؛ آلوچه خورک ها چه می‌خورند؟

در طول فصل تولید مثل، سسک باغی عمدتاً از حشرات و عنکبوت‌هایی تغذیه می‌کند که آنها را از برگ‌ها و شاخه‌های درختان اطراف جمع‌آوری می‌کند. اما هنگامی که پرورش به نتیجه رسید، پرنده رژیم غذایی خود را تغییر می‌دهد و به خوردن انواع توت ها و میوه ها روی می‌آورد. او به وفور از این غذاها می‌خورد تا ذخایر چربیش را برای مهاجرت طولانی خود به جنوب که معمولاً بین اواخر جولای و سپتامبر انجام می‌شود، آماده سازی کند. البته ناگفته نماند که در این زمان حشرات هنوز مصرف می‌شوند. چرا که پرندگان با رژیم غذایی حاوی میوه و حشرات سریعتر از هر یک به تنهایی، وزن اضافه می‌کنند.

همینطور علاوه بر توت ها، خوردن سایر میوه های نرم مانند انجیر نیز برای پرندگانی که برای مهاجرت آماده می‌شوند، مهم است. ( برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید مقاله دیگر ما را با عنوان « مرغ انجیرخوار طلایی ؛ پرنده ای ترسو و خجالتی اما زیبا! » در وبلاگ دانه مارکت بخوانید. )

افزایش توده بدن دوباره قبل از مهاجرت به شمال اتفاق می‌افتد و در آن، پرندگان حتی سریعتر از قبل از سفر به جنوب، چاق می‌شوند. بیشتر اندام‌های داخلی از جمله کبد، طحال، روده، کلیه‌ها و قلب و ماهیچه‌های پروازی در طول سفر بر فراز صحرا، وزن کم می‌کنند، اگرچه حجم بیضه‌ها در آمادگی برای فصل تولید مثل، چهار برابر می‌شود. در نهایت گفتنی است این پرنده معمولاً در کمتر از 6 متر (20 فوت) بالاتر از سطح زمین غذا می‌خورد و اغلب با همنوعان خود و سایر رهگذران میوه خوار تغذیه می‌کند.

عادات جفت گیری در آلوچه خورک ها

سسکهای باغی برای اولین بار در یک سالگی تولید مثل می‌کنند و عمدتاً تک‌ همسر هستند، اگرچه نرها حداقل ممکن است گاهی این موضوع را نادیده بگیرند
هنگامی که نرها به مناطق تولید مثل خود باز می‌گردند، یک قلمرو ایجاد می‌کنند. آلوچه خورک ها به شدت از قلمرو خود در برابر گونه های دیگر و همچنین همنوعانشان دفاع می‌کنند. معمولاً 3 تا 9 قلمرو در هر هکتار (1.2-3.6 در هر هکتار) وجود دارد، اما در زیستگاه اصلی، مانند جنگل های بید مرطوب، درخت غان یا رشد مجدد برگریزان جوان، ممکن است بیش از 10 جفت در هر هکتار وجود داشته باشند. قلمروهای منفرد از نظر اندازه دارای ابعاد 0.2-0.76 هکتار (0.49-1.88 هکتار) هستند.

در طول خواستگاری پرنده نر از طریق آواز و نمایشی که شامل زدن سریع بال در هنگام نشستن است، ماده را به قلمرو خود جذب می‌کند. او همچنین تعدادی لانه ساده می‌سازد تا آنها را به همسرش نشان دهد. اگرچه این پرنده به ندرت ساختار این لانه ها را کامل می‌کند و معمولاً هر بار کار را از نو شروع می‌کند. این لانه در پوشش گیاهی پنهان است که ماهیت آن به دسترسی محلی بستگی دارد. مثلاً در گزنه، لانه ممکن است در اطراف تعدادی از ساقه های عمودی، به شیوه نی نی ساخته شود. این لانه معمولاً بین 0.3 تا 1.2 متر (0.98 و 3.94 فوت) بالاتر از سطح زمین است و به ندرت بالاتر از 2 متر (6.6 فوت) قرار دارد. لانه آلوچه خورک به شکل یک فنجان متشکل از علف خشک، خزه و شاخه است که پوشش نرمی از مواد گیاهی یا موی ظریف دارد.

تولید مثل و پرورش جوجه‌ها

اولین تخم ها در اواخر آوریل در جنوب آلمان، اوایل ماه می در شمال غربی اروپا و اواخر ماه می در فنلاند گذاشته می‌شوند. البته این فصل با لانه سازی برخی از پرندگان تا اواخر جولای طولانی می‌شود. کلاچ معمولاً شامل چهار یا پنج تخم است (محدوده دو تا شش) که معمولاً سفید یا گاومیشی رنگ با لکه‌های خاکستری، بنفش و قهوه‌ای هستند. اندازه متوسط تخم‌ها 20 × 15 میلی متر و وزن آنها 2.2 گرم است که 6 درصد آن را پوسته تشکیل می‌دهد. تخم ها به مدت 11 تا 12 روز توسط هر دو بالغ انکوبه می‌شوند، اگرچه در شب فقط ماده در لانه می‌ماند.

جوجه ها آلتریسیال (پرندگانی که با چشم های بسته و بدون پر به دنیا می‌آیند) هستند و توسط هر دو والدین تغذیه می‌شوند. آنها حدود 10 روز پس از جوجه ریزی (محدوده 9 تا 12) و اندکی قبل از اینکه بتوانند پرواز کنند، لانه را ترک می‌کنند. با این حال خانواده ممکن است چند روز پس از آن هم کنار یکدیگر بمانند و برای دو هفته دیگر با غذا دادن به جوجه‌ها کمک کنند. چرا که زمان کوتاه انکوباسیون و پرش ممکن است نتیجه فشار شکار باشد. بنابراین رشد سریع جوجه ها به آنها امکان می‌دهد تا هر چه زودتر لانه آسیب پذیر را ترک کنند.

این امر از از دست دادن احتمالی یک نوزاد کامل جلوگیری می‌کند، اما به این معنی است که بزرگسالان باید برای مدت زمان قابل توجهی نوع مناسبی از غذای پرنده را در اختیار جوجه ها قرار دهند تا زمانی که بتوانند خودشان را تامین کنند.

به طور متوسط، کمی بیش از 50 درصد از جفت های مولد در تولیدِ حداقل یک جوجه پرنده از یک لانه موفق هستند. در انگلستان، بیش از 50 درصد از خرابی ها به دلیل شکار و حدود 30 درصد ناشی از کمبود مواد غذایی در آب و هوای بد است. میزان بقای سالانه برای بزرگسالان حدود 50 درصد و برای نوجوانان در سال اول 26 درصد است. طول عمر معمولی این پرندگان دو سال است، اما یک پرنده در سوئد ده سال و دو ماه عمر کرد. سن‌های بسیار بیشتر، تا 24 سال هم، در آلوچه خورک هایی که در اسارت زندگی می‌کنند، ثبت شده است.

جمعیت و تهدیدهای جمعیتی

زیستگاه سسک باغی دارای محدوده ای به وسعت 9650000 کیلومتر مربع است و جمعیت آن در اروپا بین 17 تا 31 میلیون جفت مولد تخمین زده می‌شود. با توجه به پرورش پرندگان در آسیا، جمعیت کل بین 54 تا 124 میلیون پرنده است. از این رو هیچ مدرکی مبنی بر کاهش جدی تعداد این پرنده وجود ندارد، بنابراین توسط اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت به عنوان کمترین نگرانی طبقه بندی شده است.
با این حال از سال 1980 در اروپا کاهشی جزئی در تعداد این گونه وجود داشته است، اگرچه جمعیت اسکاندیناوی در حال افزایش است. به نظر می رسد که تغییرات آب و هوایی بر الگوی مهاجرت آلوچه خورک تأثیر می‌گذارد. به همین خاطر این پرنده زودتر از گذشته به اروپا می‌رسد و تقریباً دو هفته دیرتر از دهه 1980 می‌رود.

حقایق جالب در خصوص آلوچه خورک

در این بخش با بررسی برخی حقایق جالب در خصوص این پرنده، مقاله را به پایان می‌رسانیم:

• سسک باغی به شدت مهاجر است و در جنوب صحرای آفریقا زمستان گذرانی می‌کند. از این رو این پرنده کوچک می‌تواند در مسافتی طولانی به آفریقا مهاجرت کرده و بدون مکث از صحرا عبور کند. هنگامی که آلوچه خورک‌ ها از صحرا عبور می‌کنند، شب ها بدون حرکت و تغذیه هستند و در طول روز در سایه مناسب پرواز می‌کنند. ناگفته نماند در طول سفر، آنها می‌توانند نه تنها چربی بدن بلکه تا 19 درصد از ماهیچه های سینه و پا و 39 درصد از دستگاه گوارش خود را نیز متابولیزه کنند.

• صدای سسک باغ یک صدای آهسته «چک چک» یا زنگی از نت‌های تکی مکرر «whet» و «duij» است. این آهنگ معمولاً توسط نرها در حالی که زیر پوششی از بوته‌ها یا شاخ و برگ درختان نشسته اند، خوانده می‌شود.

• زیستگاه ترجیحی برای پرورش این پرندگان جنگل های باز با پوشش کم تراکم برای لانه سازی است. از این رو باغ ها به ندرت توسط این پرنده رهگذر کوچک اشغال می‌شوند.
• تنها حدود یک چهارم پرندگان جوان در سال اول زندگی خود زنده می‌مانند. چرا که این پرندگان اغلب توسط گنجشک های اوراسیا و گربه های اهلی شکار می‌شوند و تخم ها و لانه های آن توسط انواع پستانداران و شکارچیان پرنده شکار می‌شود.
• سسک باغی به عنوان یک غذای لذیذ در کشورهای مدیترانه ای ارزشمند است. حماسه نویس فرانسوی ژان آنتلم بریلات ساوارین در مورد این پرنده که مانند بوته اورتولان پخته می‌شود، می‌گوید: «اگر به اندازه یک قرقاول بود، ارزش یک جریب زمین را داشت».
• و در نهایت آلوچه خورک‌ های جوان پوست اندازی جزئی دارند که عمدتاً بین ماههای ژوئن و سپتامبر و قبل از مهاجرت است. بالغین نیز در اواخر تابستان، پوست اندازی جزئی مشابهی دارند و قبل از بازگشت از مناطق زمستان گذران آفریقایی خود، پوست اندازی کامل می‌کنند.