منقار شاخی – پرنده ای که صدای بال زدن آن از نیم مایلی شنیده می‌شود!

منقار شاخی که با نامهای مختلفی نظیر نوک شاخدار مقعر و نوک شاخدار بزرگ هندی شناخته می‌شود، یک پرنده بزرگ با نوکی بزرگ و رنگارنگ است. طول بدن این پرنده 100 تا 120 سانتی متر است. طول بالهای آن نیز به 150 سانتی متر می‌رسد. صدای ضربان بال او تا فاصله بیش از نیم مایلی هم قابل شنیدن است. البته ناگفته نماند که این پرنده بیش از 50 گونه مختلف در اندازه‌های متفاوت دارد. با این حال ما در ادامه این مطلب از دانه مارکت به بررسی ویژگی‌های تنها یک گونه از آن یعنی منقار شاخی بزرگ می‌پردازیم.

منقار شاخی چگونه پرنده‌ای است؟

منقار شاخی پرنده رنگارنگ بزرگی است که در شبه قاره هند و آسیای جنوب شرقی یافت می‌شود. اندازه و رنگ چشمگیر این پرنده، آن را در بسیاری از فرهنگ ها و آیین های قبیله ای مهم کرده است. به گونه‌ای که دولت کرالا آن را به عنوان پرنده رسمی ایالت کرالا اعلام کرده است.

البته ماده این پرنده از جنس نر آن کوچکتر است و چشمانی به رنگ آبی مایل به سفید دارد. اگرچه پوست او نیز مایل به صورتی است. همانند سایر گونه‌های منقار شاخی، این پرنده نیز دارای مژه‌های برجسته است. اما بارزترین ویژگی آن، کاسک زرد و مشکی روشنی است که در بالای منقار عظیم پرنده قرار دارد. پشت این کاسک در ماده ها مایل به قرمز است، در حالی که قسمت زیرین جلو و پشت آن در نرها سیاه است. بخشی از خودِ منقار نیز سیاه و دارای لبه دندانه دار است که با افزایش سن فرسوده می‌شود.

ناگفته نماند که این پرنده یکی از بزرگترین پرندگان خانواده خود است و وزن آن به 2 تا 4 کیلوگرم می‌رسد. امید به زندگی در منقار شاخی‌ها 30 تا 50 سال است و این پرنده در اسارت تا نزدیک 50 سال زندگی کرده است.

زیستگاه؛ منقار شاخی کجا زندگی می‌کند؟

زیستگاه منقار شاخی بزرگ پراکنش گسترده ای دارد و این پرنده در چین، هند، نپال، بوتان، بنگلادش، میانمار، تایلند، لائوس، ویتنام، کامبوج، مالزی و اندونزی یافت می‌شود. با این حال اکثریت جمعیت آن در هند متمرکز است. این پرنده جنگل‌های همیشه سبز خیس و برگ‌ریز مخلوط را برای زندگی ترجیح می‌دهد و فراوانی آن با تراکم درختان بزرگی که برای لانه سازی مورد نیاز است، در ارتباط است.

عادات و سبک زندگی

منقار شاخی‌های بزرگ پرندگانی اجتماعی هستند که در گروه های کوچک 2 تا 40 نفری زندگی می‌کنند. آنها معمولاً در مهمانی های کوچک دیده می‌شوند و گاهی اوقات در گروه های بزرگتری دور درختان میوه جمع می‌شوند. این پرندگان در روز فعال هستند و وقتی شب می‌رسد، در اتاقک‌های بزرگ جمعی در بلندترین شاخه‌ها می‌نشینند. منقار شاخی‌های بزرگ عمدتاً در امتداد شاخه‌ها به دنبال علوفه می‌گردند و با پریدن، تغذیه از میوه‌ها و جستجوی حشرات، پرندگان لانه‌ساز و مارمولک‌های کوچک غذای مورد نیاز خود را تامین می‌کنند.

آنها اغلب طعمه را می‌گیرند، آن را به هوا پرتاب می‌کنند و قورت می‌دهند. این پرندگان در یک روز می‌توانند از چندین درخت میوه دیدن کنند و مسافت های طولانی را برای تغذیه طی نمایند. آنها پرندگان بسیار پر سر و صدایی هستند و هنگام برقراری ارتباط با یکدیگر در خانه های جمعی، غرغر کرده و صدای عمیق و خشنی را از خود ایجاد می‌کنند.

رژیم غذایی و تغذیه؛ منقار شاخی‌ ها چه می‌خورند؟

منقار شاخی‌های بزرگ بیشتر علفخوار هستند. از این رو رژیم غذایی آنها عمدتاً از میوه ها به ویژه انواع مختلف انجیر تشکیل می شود. با این حال این پرندگان گاهی اوقات از پستانداران کوچک، پرندگان، خزندگان کوچک و حشرات نیز برای تامین غذای مورد نیازشان استفاده می‌کنند. در نهایت جالب است بدانید یک منقار شاخی بزرگ می‌تواند در طول یک وعده غذایی حدود 150 عدد انجیر را مصرف کند. (برای آشنایی با دیگر پرندگان انجیرخوار می‌توانید مقاله دیگر ما را با عنوان « طوطی انجیرخوار و ویژگی‌های آن » در وبلاگ دانه مارکت بخوانید.)

تولید مثل و پرورش جوجه ها

منقار شاخی‌ها تک ‌همسر هستند و پیوندهای جفتی طولانی ‌مدتی را تشکیل می‌دهند. در طول فصل تولید مثل که از ژانویه تا آوریل انجام می‌شود، این پرندگان بسیار خوش صدا می‌شوند. آنها دوئت‌های بلندی را می‌سرایند که حدوداً یک بار در ثانیه توسط نر سر داده می‌شود و پرنده ماده نیز در ادامه، به او ملحق می‌شود. سپس این جفت با هم آواز می‌خوانند و صدای آنها به ترکیبی سریع از غرش و پارس تبدیل می‌شود. پس از آن ماده در تنه تو خالی یک درخت بزرگ لانه می‌سازد و دهانه آن را با ماد‌ه‌ای که عمدتاً از مدفوع تشکیل شده است، می‌بندد. او در آنجا زندانی می‌شود و برای تامین غذای خود به نر تکیه می‌کند. این اسارت تا زمانی که جوجه‌ها به نیمه رشد می‌رسند، ادامه می‌یابد. جالب است بدانید برخی از منقار شاخی‌های نر پس از این فرایند به قدری خسته می‌شوند که ممکن است بمیرند!

کلاچ نیز شامل یک یا دو تخم است که ماده آنها را به مدت 38 تا 40 روز انکوبه می‌کند. جوجه ها بدون پر از تخم بیرون می‌آیند و بسیار چاق به نظر می‌رسند. ماده معمولاً لانه را قبل از به بلوغ رسیدن جوجه‌ها ترک می‌کند و دوباره ورودی آن را می‌بندد. سپس هر دو والد به تغذیه فرزندان خود ادامه می‌دهند. گفتنی است که این پروسه 72 تا 96 روز یعنی تا مستقل شدن کامل جوجه‌ها به طول می‌انجامد.

جمعیت و تهدیدهای جمعیتی منقار شاخی

طبق فهرست قرمز IUCN، اندازه کل جمعیت منقار شاخی بزرگ تقریباً 20000-49999 پرنده است که برابر با 13000-27000 پرنده بالغ است. در حال حاضر تعداد این گونه رو به کاهش است.

لازم به ذکر است که جمعیت این پرنده به دلیل از دست دادن زیستگاه و شکار در تهدید است. چرا که در آسیای جنوب شرقی، شکارچیان غیر قانونی این پرنده را بسیار مورد توجه قرار می‌دهند و اغلب به سمت آنها شلیک می‌کنند. چرا که قیمت یک کاسک در شمال شرقی هند 90 دلار است و تنها یک پر دم آنها نیز با قیمت 15 دلار به فروش می‌رسد!

قوم های قبیله ای نیز این پرندگان باشکوه را با شکار قسمت های مختلف آنها تهدید می‌کنند. منقار و سر این پرنده در طلسم استفاده می‌شود و گوشت آن نیز خاصیت دارویی دارد. پرندگان جوان هم به عنوان یک غذای لذیذ در نظر گرفته می‌شوند. همچنین قبایل بخش‌هایی از شمال شرقی هند و بورنئو از پرها برای ساخت سرپوش استفاده می‌کنند و جمجمه‌ها را نیز اغلب به عنوان یک شی تزئینی مورد استفاده قرار می‌دهند. البته سما ناگاها گوشت منقار شاخی را برای خوردن نامناسب می‌دانند و بر این باورند که خوردن آن در پاهایشان زخم ایجاد می‌کند.

کلام آخر

همانطور که در این متن مطالعه کردید، مطالب بسیار جالبی در خصوص پرنده منقار شاخی وجود دارد. مثلاً جنس نر این پرندگان گاهی اوقات آرایش می‌کنند! به این معنی که آنها ترشح غدد پرین را که زرد رنگ است، روی پرهای اولیه خود پخش می‌کنند تا رنگ زرد روشن به آنها بدهد. همچنین از آنجایی که ضربان بال آنها سنگین است، صدای تولید شده توسط آن همواره از دور شنیده می‌شود. همینطور چیزهای دیگری که در باقی بخش‌های متن به آنها اشاره کردیم، منقار شاخی ها را به پرندگان جالبی برای مطالعه تبدیل می‌کند.