پرنده هما

پرنده هما (Bearded vulture) یکی از پرندگان بزرگ جثه است که در مناطقی از ایران، آفریقا، جنوب اروپا و آسیا زندگی می‌کند. این پرنده از استخوان لاشه حیوانات غذا می‌خورد و از لاشخورها به‌حساب می‌آید. این پرنده شکاری از تیره قوشیان و از راسته قوش سانان محسوب می‌شود. در دیگر نقاط کره زمین به این پرنده، کرکس ریش‌دار و مرغ استخوان‌خوار می‌گویند. مجسمه هما در ستون‌های تخت جمشید به چشم می‌خورد، به همین دلیل این پرنده با نام پرنده پارسی نیز شناخته می‌شود. هما از نژاد کرکس‌ها است و اهلی کردن آن کاری غیر ممکن به حساب می‌آید، زیرا این پرنده بسیار خشن است و ظاهری ترسناک دارد. نگهداری از هما به‌عنوان پرنده خانگی کاری فوق‌العاده خطرناک است. به همین دلیل اصلا نباید به فکر نگهداری از چنین پرنده‌ای در خانه باشید.

کرکس ریش‌دار یا این پرنده برای این که ترسناک‌تر به نظر برسد روی پرهای خود خاک‌هایی می‌مالد که اکسید آهن دارند. این خاک‌ها می‌توانند رنگ پرهای او را به نارنجی تغییر دهند و ظاهر پرنده را ترسناک‌تر کنند. انجام چنین کاری توسط هما یک ساعت زمان می‌برد، زیرا این پرنده دوست دارد تا تمام پرهای خود را با دقت کامل به رنگ نارنجی در بیاورد.

مشخصات ظاهری پرنده هما

هما یکی از پرندگانی است که جثه بسیار بزرگی دارد. طول بال‌های این پرنده 2 الی 3 متر است و قد آن به 120 سانتی‌متر نیز می‌رسد. دم او لوزی شکل و بسیار بلند است و حدود 5 تا 7 کیلوگرم وزن دارد. این پرنده از نظر ظاهری شباهتی به سایر لاشخورها ندارد و بر خلاف آن‌ها گردنی پوشیده از پر دارد. همچنین روی منقارش سبیل‌هایی دارد که آویزان هستند. دم و سطح پشتی بال‌های هما به رنگ مشکی براق است و شکم نارنجی رنگی دارد. البته این رنگ نارنجی متمایل به زرد است. پرهای سینه هما نیز نارنجی پررنگ هستند. در واقع رنگ نارنجی در تمام نقاط بدن این پرنده دیده می‌شود. مثلا پرهای گردن این پرنده نیز نارنجی است و در آن دو رشته پر سیاه وجود دارد.

چرا پرنده هما پرهای خود را نارنجی می‌کند؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که مالیدن خاک حاوی اکسید آهن به پرها برای استتار است در حالی که این تصور درست نیست. هما با رنگ کردن پرهایش جایگاه خود را به سایر پرندگان نشان می‌دهد. دانشمندان فکر می‌کنند که جثه و سن پرنده هما در میزان رنگ‌پذیری پرها موثر است. در واقع هر چه سن پرنده بیشتر باشد، رنگ پرها نیز پررنگ‌تر می‌شود. هما با رنگ کردن پرهای خود می‌تواند جایگاهش را به بقیه پرندگان نشان دهد. البته استفاده از خاک حاوی اکسید آهن فقط برای این کار نیست، بلکه دلایل دیگر نیز دارد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

• هما با استفاده از این خاک پرهای خود را تمیز می‌کند.
• خاک حاوی اکسید آهن می‌تواند حشرات ریز موجود در پرهای این پرنده را از بین ببرد.
• این خاک از پرهای هما محافظت می‌کند و باعث مستحکم شدن آن‌ها می‌شود.

پرهای پرنده هما به صورت طبیعی در برابر باد عایق هستند، ولی استفاده از خاک حاوی اکسید آهن باعث می‌شود تا این عایق از بین برود. به همین دلیل هما هیچ وقت از این خاک به پرهای زیربال‌ها و همچنین به شاه پرهای خود نمی‌مالد.

عمر پرنده هما

مرغ استخوان‌خوار نزدیک به 45 سال عمر می‌کند. این میزان تقریبا دو برابر سن سایر کرکس‌ها است. کرکس‌های دیگر تقریبا 21 سال زنده هستند. هما در صورت وجود شرایط زیر می‌تواند 45 سال عمر کند.

• به بیماری مبتلا نشود.
• به حوادث و خطرات موجود در طبیعت برخورد نکند.
• توسط انسان‌ها شکار نشود.

تغذیه کرکس ریش ‌دار

همان‌طور که گفتیم پرنده هما علاقه زیادی به مغز استخوان لاشه‌ها دارد. سیستم گوارش بدن این پرنده به نحوی است که می‌تواند در مدت 24 ساعت همه استخوان‌ها را هضم کند. در واقع اسید معده مرغ استخوان‌خوار بسیار بالا است و این موضوع باعث می‌شود تا گوارش و هضم استخوان‌ها دشوار نباشند. هما با دیگر لاشخورها فرق دارد و تمایلی به تغذیه از گوشت لاشه‌ها نشان نمی‌دهد. به همین دلیل صبر می‌کند تا لاشخورهای دیگر تمام گوشت‌های لاشه را بخورند. بعد از این که خوردن لاشخورها تمام شد و از لاشه دور شدند، او دست‌به‌کار می‌شود.

هما به سمت استخوان‌های لاشه هجوم می‌برد و با استفاده از منقار خود استخوان مورد نظرش را از سایر استخوان‌ها جدا می‌کند. مرغ استخوان‌خوار برای این که بتواند استخوان را به قطعات کوچک‌تر تبدیل کند، آن را از ارتفاع بالا روی تخته سنگی می‌اندازد. وقتی استخوان به قطعات کوچک‌تر تبدیل شد، آن را می‌خورد. البته باید اشاره کرد که مغز استخوان غذای دائمی کرکس ریش‌دار نیست و گاهی دیده شده است که این پرنده از مارمولک‌ها و لاک‌پشت‌ها نیز تغذیه می‌کند.

تولید مثل هما

هما پرنده‌ای تک همسر است و به همین دلیل در ایران باستان نماد سعادت و خوشبختی به حساب می‌آمد. این پرنده فقط سالی یک بار جفت‌گیری می‌کند. در بعضی از نواحی کشورهای اروپایی دیده شده است که پرنده همای نر مجرد به یک زوج هما می‌پیوندد و نقش شوهر دوم همای ماده را ایفا می‌کند. همای ماده برای این که بتواند شانس تولید مثل و تخم‌گذاری خود را افزایش دهد، شوهر دوم را قبول می‌کند. وقتی شوهر دوم پذیرفته شد، هما از جانب هر دو همسر خود مورد حمایت قرار می‌گیرد. همای ماده معمولا بیشتر از 3 تخم نمی‌گذارد. به همین دلیل در تلاش است تا بتواند هر سه تخم خود را به جوجه تبدیل کند. با این حال در صورتی که یکی از جوجه‌ها زودتر از تخم بیرون بیاید، سایر جوجه‌ها را از بین می‌برد.

وظیفه غذا دادن به جوجه‌ها بین همای نر و ماده تقسیم می‌شود و این دو پرنده در سیر کردن جوجه‌ها با هم همکاری می‌کنند. مدت زمانی که طول می‌کشد تا جوجه‌های هما از تخم بیرون آیند 53 الی 60 روز است. برای این که جوجه‌ها بتوانند پرواز کنند و از آشیانه خود بیرون بیایند باید 100 تا 130 روز بگذرد. بعد از این مدت نیز جوجه‌ها تا حدود دوسال به خانواده خود وابسته هستند.

لانه پرنده هما

لانه هما معمولا در بین صخره‌ها، شیب‌های تند و داخل غارها است. دلیل ساختن آشیانه در چنین مکان‌هایی این است که از دسترسی پستانداران وحشی و درنده به لانه خود جلوگیری کند. آشیانه هما 1 متر عرض دارد و عمق آن نیز 70 سانتی‌متر است. البته در قدیم ابعاد خانه ساخته شده توسط این پرنده بسیار بیشتر بود و ابعاد آن به 5/2 متر نیز می‌رسید.